Tiến công và nổi dậy giải phóng huyện Thăng Bình mùa Xuân năm 1975

Sau thắng lợi của chiến dịch Hè, Bộ Tư lệnh Quân khu 5 chủ trương mở chiến dịch Thu năm 1974, tấn công tiêu diệt một số chi khu quận lỵ, đánh vỡ từng mảng hệ thống phòng ngự của địch ở vùng giáp ranh đồng bằng, hoàn chỉnh các căn cứ miền núi, phá vỡ hệ thống kìm kẹp của địch. Trên chiến trường Quảng Nam, ta xác định 3 địa bàn nổi dậy là vùng Đông Thăng Bình, Đông Tam Kỳ và Bắc Quế Sơn; trong đó địa bàn trọng điểm là vùng Đông Thăng Bình.

Bắt đầu bằng lễ xuất quân vào đêm 13.3.1975 tại Bình Phú; ta đã nổ súng tiêu diệt địch tại các chốt Gò dài, Điểm cao 59, Gia Hội giải phóng 3 xã vùng tây huyện Thăng Bình; từ đó phát triển lực lượng, mở rộng bàn đạp, thông hành lang đông tây của huyện và triển khai các lực lượng tỉnh, huyện xuống vùng Đông Thăng Bình.

          Tối ngày 16.3.1975 Tiểu đoàn 70, bộ đội huyện, các đội công tác lần lượt vượt qua đường Quốc lộ 1 và tiến về giải phóng vùng Đông. Lực lượng của ta hành quân cấp tốc, đến rạng sáng ngày 17.3, đến suối Trường An - Bình Tú, tách thành 2 cánh tiến theo hai hướng. Bộ đội tỉnh tiến xuống Hưng Mỹ (Bình Triều), Châu Khê (Bình Sa) thực hiện nhiệm vụ giải phóng tây sông Trường Giang và đông Quế Sơn, chờ thời cơ tiến đánh địch ở đông Tam Kỳ. Bộ đội huyện chia làm hai mũi: một mũi tiến công giải phóng Bình Hải, sau đó đánh ra giải phóng Bình Đào, Bình Dương; mũi còn lại tiến công giải phóng các xã Bình Nam, Bình Sa, cùng với đó phối hợp với V12 huyện Bắc Tam Kỳ tạo thời cơ giải phóng toàn huyện Tam Kỳ.

          Sáng ngày 17.3, một cánh quân của ta đến bờ tây sông Trường Giang, những loạt trung liên từ phía Bắc của nghĩa quân Bình Sa bắn vào đội hình. Ta triển khai nhanh hỏa lực B41, cối, đại liên bắn uy hiếp, địch buộc phải tháo chạy về hướng bắc, gặp đội hình đại đội V16 chặn đánh tiêu diệt. Cùng thời điểm, Đội công tác xã Bình Hải dẫn đường đơn vị V15 huyện vượt sông Trường Giang sang thôn Hiệp Hưng (Bình Hải) để hỗ trợ nhân dân nổi dậy cướp chính quyền. Đến 11 giờ ngày 17.3, xã Bình Hải hoàn toàn giải phóng.

Đội công tác Bình Sa dẫn Tiểu đoàn 70 và một số cán bộ tỉnh tiến vào bao vây đồn Cây Mâm, thôn Châu Khê (Bình Sa). Do biết được kế hoạch của ta nên bọn lính tại Cây Mâm đã cuống cuồng bỏ chạy, ta tiến vào chiếm đồn dễ dàng. Sau khi tiến vào làm chủ Bình Sa, một bộ phận của ta phát triển ra Vân Tây - Bình Triều, chờ đánh phản kích tuyến Ngọc Phô - Hưng Mỹ; một bộ phận bộ đội huyện tiếp tục phát triển đánh chiếm Phương Tân, Vịnh Giang (Bình Nam), hỗ trợ cho nhân dân nổi dậy giành quyền làm chủ. Tại đây ta bố trí trận địa, bố trí lực lượng chốt chặn đánh địch từ Kỳ Phú (Tam Kỳ) phản kích ra cánh đông Thăng Bình.

     Suốt ngày 17.3, ta liên tục thực hiện tác chiến với địch đúng như ý đồ chiến dịch. Để ngăn chặn bước tiến công của ta ở đông Thăng Bình, sáng ngày 17.3 địch điều 1 tiểu đoàn chủ lực của Trung đoàn 56 và 10 xe bọc thép cùng với nghĩa quân của quận nống ra lùng sục theo dọc hành lang Đông Tây Quốc lộ 1A. Phía Tây quốc lộ 1A, ta bố trí Tiểu đoàn 72 được tăng cường pháo của tiểu đoàn 74; phía Đông Quốc lộ 1A ta sử dụng đại đội 16 đặc công của tỉnh liên tục tác chiến đánh địch, buộc địch co cụm về quận lỵ Thăng Bình và giữ vững trục hành lang Quốc lộ 1A.

          Sau khi nhận định tình hình chiến trường toàn miền, Ban chỉ huy chiến dịch nhận định địch không đủ điều kiện khả năng để phản ứng, giải tỏa tây Thăng Bình mà chỉ dùng lực lượng chủ lực nống ra lấn chiếm đông Thăng Bình. Từ đó, Ban Chỉ huy chiến dịch lệnh cho Tiểu đoàn 72 tăng cường nả pháo tiếp sức cùng lực lượng vùng đông Thăng Bình.

Tối 18.3, tiểu đoàn 70 tấn công san bằng đồn Chợ Được - Bình Triều. Đại đội V15 và Đội công tác Bình Đào đánh chiếm trụ sở Hội đồng xã Bình Đào. Công binh tỉnh đánh sập cầu Bình Đào, cắt đứt mọi chi viện, phản kích của địch. Đại đội V15 chốt giữ Đồi Tương, vây ép địch ở Bình Dương. Bọn địch ở Bình Đào, Bình Triều, Bình Sa vứt bỏ súng đạn, buộc phải giả dân thường dân bỏ trốn.

Đúng như dự đoán của Ban chỉ huy chiến dịch, địch chỉ có thể đưa quân nống ra giải tỏa cánh đông. Tuy nhiên, khi địch đưa quân cùng xe bọc thép, pháo phản kích cánh đông đã vấp phải sự kháng cự của Tiểu đoàn 70. Bị chặn đánh bất ngờ, quân địch hỗn loạn và đến lúc nhận ra đội hình đã lọt vào thế trận bao vây của ta, bọn chúng vội co cụm đội hình, gọi máy bay, pháo binh chi viện và phải rút về Hà Lam. Thế trận cánh đông lúc này vẫn được ta giữ vững.

     Ngày 20.3, địch sử dụng lực lượng hùng hậu chia làm nhiều hướng đồng loạt đánh vào các khu vực Chợ Được, Hưng Mỹ nhằm lật ngược tình thế. Tiểu đoàn 70 và bộ đội địa phương huyện đã chặn đánh quyết liệt, diệt nhiều tên, bắn cháy 3 xe tăng và xe bọc thép. Song do quân địch đông, tiến quân nhiều hướng, lại dùng phi pháo đánh phá ác liệt khiến Tiểu đoàn 70 phải bật ra khỏi Chợ Được để bảo toàn lực lượng. Ở hướng Châu Khê, Hưng Mỹ, pháo binh địch bắn phá ác liệt, song Tiểu đoàn 72 vẫn anh dũng trụ bám, chiến đấu chặn đứng quân địch ngoài nổng cát phía nam Tất Viên và hai bên đường Ngọc Phô - Hưng Mỹ, diệt 1 đại đội địch, thu 20 súng các loại, giữ vững trận địa.

Để phối hợp nhịp nhàng với cánh đông Thăng Bình, trong đêm 21 rạng sáng 22.3.1975, Tiểu đoàn 11 của tỉnh cùng với Đại đội địa phương huyện Phước Sơn và du kích, Đội công tác các xã cánh tây tiến công địch trên đường 16, đánh sập cầu Ông Triệu, làm chủ khu vực Trảng Chổi, Châu Mỹ (Bình Quý), cắt đứt đường 16. Địch buộc phải vội điều quân đang phản kích ở vùng Đông lên đối phó với ta ở tây Thăng Bình. Lúc này, ở cánh đông, quân địch buộc phải dàn mỏng đội hình ra để đối phó với ta. Chớp thời cơ, Ban Chỉ huy chiến dịch ra lệnh cho các lực lượng cánh đông tiến công giải phóng các xã còn lại.

          Sáng ngày 22.3, tại thôn 6 Bình Dương, Tiểu đoàn 70 đã nổ súng diệt gọn một Đại đội địch. Đại đội V15 tiêu diệt chốt điểm Đồi Mong. Đội Công tác Bình Dương đột nhập vào khu dồn tiêu diệt bọn ác ôn, bọn nghĩa quân ở khu dồn Đồi Cà hoảng sợ, buộc phải giao nộp súng đầu hàng. Đại đội 16 đặc công tỉnh tiến công đồi Cây Mâm, tiêu diệt bọn hội đồng xã. Tối 22.3, quân địch chốt giữ đồi Hợp tháo chạy về Hội An. Xã Bình Dương hoàn toàn giải phóng.

          Chiều ngày 23.3. Đại đội V15 được lệnh tiến qua bờ tây sông Trường Giang, triển khai đội hình phía bắc Chợ Được, chuẩn bị tập kích tiêu diệt 2 chốt điểm: Mù U và Dốc Gọn (Bình Giang). Sáng ngày 24.3, khi Đại đội V15 tiến công vào thì cả 2 chốt này đều bỏ trống, địch đã “cao chạy xa bay”. Nhân dân tập trung truy bắt ác ôn và lập chính quyền cách mạng tại Bình Giang.

          Sau 10 ngày liên tục tác chiến đánh địch, bộ đội tỉnh, huyện và các đội công tác của các xã đã tiêu diệt 4 đại đội, bắn cháy 5 xe tăng, xe bọc thép, đánh dứt điểm 14 chốt và cứ điểm, làm tan rã 20 trung đội nghĩa quân, giải phóng hoàn toàn 7 xã vùng đông của huyện, lập chính quyền cách mạng. Ở các xã được giải phóng, nhân dân cùng bộ đội, du kích kêu gọi bọn ác ôn và ngụy quân, ngụy quyền lẫn trốn ra đầu thú, tổ chức mít-tinh mừng chiến thắng và phát động quần chúng thành lập chính quyền cách mạng.

          Sau khi giải phóng xong cánh Đông, được lệnh của Ban Chỉ đạo chiến dịch, Ban Chỉ đạo cánh Đông giao nhiệm vụ cho lực lượng vũ trang huyện Thăng Bình nhanh chóng tiến về áp sát tuyến đường Quốc lộ 1 để chặn đánh quân địch phản kích, đánh địch rút chạy về Đà Nẵng và phối hợp với cánh quân phía tây sẵn sáng đánh chiếm, tiếp quản quận lỵ Thăng Bình.

     Lực lượng chủ lực ta từ Bình Dương, Bình Đào sau khi làm chủ tình hình đã vượt sông Trường Giang về lại Bình Sa, nhanh chóng tiến vào vùng đông Tam Kỳ. Rạng sáng ngày 24.3, trận tiến công giải phóng Tam Kỳ bắt đầu. Trung đoàn 1 được tăng cường Tiểu đoàn 8 Trung đoàn 31, Tiểu đoàn 5 Trung đoàn 38 và 10 xe tăng, xe bọc thép của Tiểu đoàn 1 Trung đoàn Tăng thiết giáp 574 đột phá trên hướng chủ yếu từ Suối Đá đến giáp bờ bắc Tam Kỳ; Trung đoàn 38 (thiếu) tiến công bên trái từ Suối Đá ra đến Cẩm Khê; Tiểu đoàn 10 Trung đoàn 36 và Đại đội 3 Tiểu đoàn 15 công binh vượt sông Tam Kỳ đánh cắt đường số 1; Trung đoàn 38 (thiếu) cơ động từ thôn 5, thôn 6 xã Kỳ Quế xuống thôn 7 xã Kỳ Trà làm dự bị trực tiếp cho Trung đoàn 1. Địch mất hoàn toàn khả năng chống cự và tuyến phòng thủ cuối cùng của địch tây Tam Kỳ bị đập tan. Ngày 24.3 tỉnh đường Quảng Tín nằm trong thế bao vây chặt với lực lượng lớn có xe tăng, pháo binh hỗ trợ nhưng vẫn chừa lối thoát cho ngụy quân tháo thân đó là tuyến quốc lộ 1A về Đà Nẵng.

Sáng 24.3, phía Tây tỉnh đường hình thành nhiều mũi tấn công có xe bọc thép đi đầu thọc sâu vào trung tâm thị xã Tam Kỳ, địch hỗn loạn không dám chống cự mà tháo chạy về Đà Nẵng. Ngày 24.3, thị xã Tam Kỳ hoàn toàn được giải phóng. Cùng ngày, tỉnh điều 1 đại đội của tiểu đoàn 72 và Đại Đội V15 Huyện đội Thăng Bình, hành quân ban ngày dọc sông Trường Giang lên đánh địch tháo chạy trên trục quốc lộ 1A tại Mộc Bài - Quế Sơn.

          Với khí thế tấn công và nổi dậy của quân và dân ta. Các đội công tác Bình Trung, Bình An, Bình Tú và Bình Nguyên trong các ngày 23, 24, 25.3 nổ súng truy ép địch tháo chạy trên quốc lộ 1A phát động quần chúng truy diệt ác ôn giành chính quyền cách mạng. Trong ngày 24, 25.3 trục quốc lộ 1A trên địa bàn Thăng Bình tư thế “hỗn quan, hỗn quân” quân chủ lực sư 2, sư 3 ngụy Sài Gòn tháo chạy. Từ chiều 24 ngày 25.3 trên các tuyến đường Hà Lam - Chợ Được, Ngọc Phô - Hưng Mỹ, Gò Rùa - Cổng 24 Bình Giang, lính ngụy thất thủ mang súng đạn các loại về giao cho cách mạng. Bộ đội, đội công tác, cán bộ tạm thu giữ và giới thiệu về địa phương trình diện. Ngày 25 tháng 3, tình hình quận lỵ Thăng Bình hỗn loạn. Tam kỳ, Tuần Dưỡng đã thất thủ bỏ chạy, tây và đông quận lỵ đều bị lực lượng ta vây ép. Tình hình trên buộc quân địch tại chi khu quân sự quận lỵ Thăng Bình cùng đám tàn quân từ Tam Kỳ, Tuần Dưỡng kéo về ngay trong đêm 25 tháng 3 tháo chạy về Đà Nẵng. Chiều ngày 26 tháng 3, lực lượng vũ trang ta từ 2 phía cánh đông và tây của huyện tiến vào tiếp quản quận lỵ. Huyện Thăng Bình hoàn toàn giải phóng.

Ngày 26.3.1975 đã đi vào lịch sử đấu tranh cách mạng của quân và dân huyện Thăng Bình, chấm dứt 117 năm bị thực dân, đế quốc xâm lược, kết thúc 45 năm chiến tranh giải phóng dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam quang vinh, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại. Thắng lợi đó đã làm tăng thêm tinh thần, nghị lực, ý chí vươn lên của lực lượng vũ trang và nhân dân Thăng Bình trong chặng đường vinh quang hướng tới tương lai, kiên quyết xây dựng thành công và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Để có ngày toàn thắng, nhân dân huyện Thăng Bình đã có trên 10.000 liệt sĩ, hơn 1.600 thương bệnh binh đã hi sinh xương máu vì cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc.